UK =  DG / DU ?

Ar un o’m traethodau y bu disgwyl i mi i’w cynhyrchu wrth fynd drwy’r brifysgol 
ryw ddeugain mlynedd yn ôl, (ond na fedraf feddwl am ei ailgylchu drwy’r 
fasged bapur hyd eto) mae gen i gofnod balch o lawysgrif un darlithydd tra 
enwog a pharchus, sy’n parhau i belydru gyda phendantrwydd inc arholiadol o 
goch, i fynnu nad cymwys defnyddio’r ymadrodd Teyrnas Gyfunol fel term 
cyfystyr â Phrydain:  “Nid Unedig pob Cyfuniad: dydyw teyrnas wedi ei 
chyfuno o is-ddarnau anghymharus ddim o reidrwydd yn unfrydol unedig!”  
Meddylied!  Beth bynnag, pam ddim defnyddio ‘Prydain' ym mhob achlysur, a 
rhoi diwedd ar yr hen gân acronymllyd yma? 

Mae hyn yn cysylltu â'r pryder cysylltiedig ynghylch y defnydd o acronymau yn 
y cyswllt hwn - yn enwedig pan y’i defnyddir mewn print gan academyddion o 
wahanol fathau.  Oherwydd tra bod academyddion ar y cyfan yn 
DDARLLENWYR ac YSGRIFENWYR o fawr fri, dydyn nhw ddim o reidrwydd yn 
LLEFARWYR cyhoeddus gwerth gwrando arnynt - gan nad yw pob un ohonyn 
nhw wrth reddf ychwaith yn WRANDAWYR sy’n ymglywed yn sensitif â’r iaith 
lafar (dyna fôn y drafferth, yn aml iawn)! 

Yn fy mhrofiad i o gyfieithu siaradwyr ar-y-pryd sy’n mynnu defnyddio 
acronymau - does neb yn peri mwy o drafferth i mi na chynghorwyr a 
gwleidyddion (pobl nad ydyn nhw ond yn wirioneddol hapus o glywed eu llais 
hwy eu hunain yn llefaru!), llenorion (h.y. ysgrifwyr / ‘pobl trwyn mewn 
papur’), gweithwyr desg ac ‘academyddion’ o bob cylch o fywyd (h.y. 
darllenwyr ac ysgrifenwyr yn y bôn).  Yn fy marn i, yr hyn y mae’r cyfryw rai 
yn brin ohono yw synwyrusrwydd ieithyddol i elfen lafar eu hamryw ysgrifau 
printiedig.

Er enghraifft, tra byddai’n berffaith dderbyniol sgwennu yn y Saesneg rywbeth 
fel: “I landed in the UK at 5.00pm, with a CCW officer”, yn fy marn bach i 
fyddai hi ddim yn dderbyniol i mi sgwennu yn y Gymraeg: “Fe laniais i yn y DG 
(neu’r DU ych-a-fi hyd yn oed) am 5.00pm, gyda swyddog o GCGC.”  Pam?

Oherwydd, pe byddwn i i’w ddarllen - boed yn dawel yn fy mhen neu’n uchel ar 
lafar - byddai’r Saesneg clywadwy yn llythrennol ddilyn y Saesneg ysgrifenedig 
yn ddigon boddhaol: “I landed in the Ewe.Kay. at five Pee.Em., with a 
Si.Si.Double-U. officer”.  Gallwn ddygymod â hynny’n weddol rwydd, gan nad 
oes angen i mi glywed yn fy mhen yr enwau llawn yn achos: yr (i) United 
Kingom na’r (ii) post meridian na’r Countryside Council for Wales.  Ond nid felly 
yn yr iaith Gymraeg; gan mai’r hyn fyddai fy nghlust i’n mynnu ei glywed 
fyddai:  “Fe gyrhaeddais i yn y Deyrnas Gyfunol (neu’r Deyrnas Unedig - llai 
derbyniol - hyd yn oed) am bump o’r gloch y prynhawn, gyda swyddog o 
Gyngor Cefn Gwlad Cymru”.  Sylwer fodd bynnag y byddai fy nghlust i’n 
gwrthod clywed yr hyn y mae fy llygad i’n ei ganfod yn y print: sef “Fe 
gyrhaeddais i yn y Dy.Gy. (neu’r Dy.U. bondigrybwyll) am bump Pi.Em., gyda 
swyddog Cy.Cy.Gy.Cy.”  H.y. yn y defnydd o acronymau Cymraeg mae 
gwrthdaro merwinllyd ofnadwy yn digwydd rhwng yr hyn a wêl fy llygad i a’r 
hyn y mae fy nghlust i’n dychmygu ei glywed rywle ym mherfedd fy ymennydd; 
a hynny yn gyffredinol i raddau llawer mwy na’r hyn sy’n digwydd yng nghyd-
destun yr iaith Saesneg!

Fel rheol fras felly, dylid hepgor defnyddio acronymau mewn print, oni bai y 
gellid darllen y cyfan o’r cynnwys yn esmwyth, fel pe ‘yn glywadwy’ (h.y. fel 
pe byddai’n cael ei lefaru ar goedd) yn gwbl ddidramgwydd.  At hynny, yn fy 
ngwaith ‘cyffredinol’ beunyddiol i fel cyfieithydd, rhaid i mi y rhan fwyaf o’r 
amser ragdybio na fydd y darllenydd yr un mor gyfarwydd â’r acronymau a’r 
ysgrifennwr (boed yn y naill iaith neu’r llall, mewn gwirionedd); ac y bydd y 
mwyafrif llethol o’r cyfryw acronymau felly yn sicr o dramgwyddo llygad A 
CHLUST y darllenydd - yn gwbl ddiangen.  Does dim esgus felly dros ddiogi 
rhag ysgrifennu’r teitlau allan yn llawn (o leiaf ar achlysur eu hymddangosiad 
cyntaf o fewn y ddogfen dan sylw).  Os mynn, gall y darllenydd adael i’w 
lygaid sgimio dros y teitl cyflawn (os yw eisoes yn gyfarwydd ag ef); heb i 
hynny darfu ar lithrigrwydd llif yr wybodaeth oddi ar y dudalen, na pheri 
unrhyw dramgwydd i ystyr cynnwys y darlleniad, drwyddo draw.  Ond o leiaf 
dylai’r enw (teitl / term) priodol fod yno yn ei gyfanrwydd, i bwy bynnag 
fyddai’n falch o’i gael yno felly.

A hefyd - o safbwynt y llu o lawryddion nad oes ganddyn nhw unrhyw gorff o 
gwbl i’w gwarchod rhag cael eu hecsbloetio’n feunyddiol gan rym gelyniaethus 
y farchnad rydd sydd ohoni - rhaid ychwanegu y dylai’r cwsmer ganiatáu i’r 
cyfieithydd druan gael ei dalu’n briodol yn ôl nifer y geiriau ychwanegol y 
byddo angen iddo / iddi eu cynnwys yn y testun y cyfieithir iddo; heb rwgnach 
na dadlau, ond fel amod cydnabyddedig o’r gorchwyl.  Wedi’r cyfan, caiff 
teipyddion eu talu’n ddi-gwestiwn yn ôl nifer y geiriau y bu iddynt orfod yn 
llythrennol {yn gorfforol!} eu byseddu i mewn i’r prosesydd geiriau.  Dadleuir 
hyn wrth gwrs, ar sail fod un acronym pum llythyren dyweder (e.e. HEFCW yn 
Saesneg) yn werth UN GAIR; ond sylwer fod angen hyd at ryw SAITH gair 
weithiau yn y cyfieithiad - yn arbennig pan fo angen dyfynnu fersiwn cyflawn 
yr acronym yn achos acronymau dieithr neu anghyfarwydd: ... HEFCW / 
CCAUC (Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru) ...   Fel y mae’n hysbys i 
gyfieithwyr testun, mewn dogfen o ryw 10,000 o eiriau, nid anarferol yw hi y 
gall hyn olygu bod y cyfieithiad Cymraeg (os yn raenus yn y modd y mae’n 
adlewyrchu cynnwys y gwreiddiol) yn mynd i gynnwys hyd at 20% (a hyd yn 
oed ar adegau gymaint â 30%) yn fwy o eiriau unigol na’r testun ffynonellol yn 
y Saesneg.

Eurwyn Pierce Jones (Abermiwl)