 |
 |
Ex Epiphanio & Gregorio Nysseno colligo, primis Ecclesiæ seculis aliquam historiam de parentibus Deiparæ exstitisse; sed nescio, an ea incorrupta ad
nos pervenerit. Pura certe non est illa, quæ Proteuangelium S. Jacobi minoris perperam inscribitur, [Acta S. Annæ] & inter monumenta sanctorum Patrum orthodoxographa tomo 1 a pag. 71 Græco-Latine edita
est: nam illic historia Deiparæ contaminatur ineptis fabulis, inter quas absurdissima illa refertur, quod Josephus & Maria ob suspicionem sacrilegii & stupri a sacerdotibus fuerint coacti ad
[2] Quidquid sit de illius antiquitate, saltem hoc Jacobi Proteuangelium vidisse dicendus est auctor commentarii in Hexahemeron,[auctor
commentarii in Hexahemeron] quem Leo Allatius anno 1629 sub nomine S. Eustathii archiepiscopi Antiocheni Græco-Latine vulgavit, quando in jam citata editione pag. 70 primam istius historiæ partem in compendium redegit, atque ita mitigavit: Digna
certe est, quæ percurratur historia, quam Jacobus quidam recenset de beata Virgine hisce verbis enarrans; ait namque, in tribubus Israel virum fuisse opulentum, nomine Joachim, qui diebus festis
[3] Similiter & ejus uxor, vestitu inculto & horrido tecta, [videtur excerpsisse] prolem a Deo precibus poscebat.
Sed cum magna dies Domini venisset, veste se pretiosa ornavit: nefas enim erat, illo die luctuoso habitu vestiri. Circa igitur horam diei nonam sub arbore in viridario suo sedens his verbis Deum obsecrabat: Deus patrum nostrorum, benedic mihi & exaudi orationem
meam, sicut benedixisti vulvæ Saræ, & dedisti filium illi Isaac. Hæc cum diceret, in propinquam arborem aspectum referendo aspexit passerem [Col. 0233D] pullis suis incubantem; hinc amare repetito suspirio ejulansque dixit:
Heu Domine, quando nec hisce volucribus fœcundis assimilor! Et talia dicenti angelus Domini apparens liberorum * prænuntiat
susceptionem. Quibus auditis, gignendum illico Deo offerendum promisit. Hæc eadem in monte Joachim angelus manifestavit. Quare rediens e monte decem agnas præbet ad sacrificium, & sacerdotibus duodecim vitulos, & senatoribus & populo universo centum hircos.
His sacrificiis in templo Domini factis, domum suam revertitur, &, re [Col. 0233E] cum uxore habita, suscepit ex ea filiam, vocatque Mariam, quam jam trimulam in templo Deo consecrarunt. Hæc mitigata historiæ
[4] [ex Protenan gelio cujusdam Jacobi;] Leo Allatius in notis ad memoratum commentarium in Hexahemeron
pag. 286 de scriptore Proteuangelii
[5] [sed non debuit S. Gregorius Nyssenus] Hanc postremam Allatii opinionem præfero isti assertioni,
qua ibidem confidenter affirmat, Gregorium Nyssenum ex illo Jacobi opusculo multa mutuatum esse, tacito auctoris nomine. Unde, obsecro, Allatius id colligit? Unde novit, hanc Jacobi historiam Gregorio Nysseno præluxisse? Siquidem Gregorius in Græco-Latina
editione Parisiensi anni 1615 tomo 2 pag. 778 tantummodo ita loquitur: Sed prius auscultemus, quid de ipsa (nempe beatissima Virgine Maria) memoriæ proditum sit. Audivi ergo quamdam historiam apocrypham, tales de ea prodentem narrationes:
[Page 234]
[Col. 0234A] Virginis pater fuit insignis quidam civis, observantia legis & vitæ probitate imprimis nobilis, qui sine filiis ad senectutem pervenerat, cum minus idoneam ad gignendum uxorem haberet. Habebatur autem matribus a
lege quidam honor, quo carebant feminæ, quæ liberos nullos susceperant. Quapropter & hæc imitata id, quod de matre Samuelis scriptum est, & sanctum sanctorum accedit, & supplicat Deo, ne legum benedictione privetur, quæ nihil in legem peccasset. Quod si mater
evaserit, se, quodcumque pepererit, ei dedicaturam. Quamobrem cum voti compos effecta filiam suscepisset, eam vocavit Mariam, ut ipso etiam nomine testaretur acceptum munus a Deo. Illam igitur, cum jam grandiuscula esset, nec ubere matris amplius indigeret,
ducens ad templum Deo reddidit, & studiose promissum exsolvit. Historiam, quam interpres hic vocat apocrypham ( Græce legitur
[6] Quocumque modo Gregorius eam vocem acceperit, mihi hic non placet, [idem Proteuangelium præ oculis habuisse,] quod
Mater Deiparæ dicatur orasse in sancto sanctorum, cum ex sacris Litteris constet, solum pontificem illud semel quotannis ingredi consuevisse. Neque Gregorius ita explicari potest, quasi tantummodo voluerit, eam versus hunc templi locum accessisse: Græce enim
dicitur
[7] Quærimus, quo argumento Allatius & Combefisius probent, [cum ante ipsum & S. Epiphanium plures ejusmodi historiæ
exstiterint,] Gregorium Nyssenum sua ex Proteuangelio Jacobi accepisse, quandoquidem antiquitus plures hujusmodi historiæ exstiterunt, quas potuit vidisse. Certe Epiphanius, Gregorio Nysseno coævus, aliam ejusdem rei historiam præ manibus
habuisse videtur, quam in Græco-Latina Petavii editione lib. 3 adversus hæreses, hæresi 59 alias 79 num. 5 citat his verbis: Quamvis autem ex Mariæ historia ac traditione illud habeatur, Joacimo ejus patri divinitus hoc in deserto nuntiatum fuisse: UXOR
TUA CONCEPIT; non ita tamen accipiendum est, quasi hoc citra nuptialem consociationem ac virilem satum acciderit. Verum, quod futurum erat, missus a Deo significavit angelus, ne qua dubitatio foret propter illud, quod revera in lucem editum, & a Deo constitutum,
ac justo viro natum [Col. 0234D] fuerat. Si sanctus Epiphanius Proteuangelium Jacobi secutus fuisset, non indiguisset hac explicatione, cum in illo clare legatur:
[8] [ex quibus aliquæ fuerunt antiquitus corruptæ,] Quod si sermo sit de Mariæ historiis, fraude hæreticorum corruptis aut confictis, haud dubie plures istiusmodi ea ætate circumferebantur: nam Epiphanius hæresi 6 alias 26 num. 12 de Gnosticis hæc narrat: Infinita porro penes illos sunt supposititia atque imprudenter conficta monumenta: cujusmodi est, qui de progenie Mariæ liber inscribitur, in quo horribilia quædam [Col. 0234E] ac detestanda illorum dicta continentur. Tradit etiam auctor antiquus, qui sub Hieronymi nomine diu delituit, Acta Deiparæ a Seleuco quodam, Manichæi discipulo, corrupta fuisse. Forte ex his commentis Faustus Manichæus negabat, Christum ex stirpe Davidica ortum esse, cui S. Augustinus lib. 23 contra Faustum cap. 9 ita respondet: Hoc ostendat, non ex quibuscumque, sed ecclesiasticis, canonicis, catholicis: aliæ quippe apud nos non habent ad has res ullum pondus auctoritatis .... Ac per hoc, illud, quod de generatione Mariæ Faustus posuit, quod patrem habuerit ex tribu Levi sacerdotem quemdam, nomine Joachim, quia canonicum non est, non me constringit. Sed etiamsi hoc crederem, ipsum potius Joachim dicerem aliquo modo ad David sanguinem pertinuisse, & aliquo modo ex tribu Juda in tribum Levi fuisse adoptatum, vel ipsum vel ejus aliquem progeneratorem, vel certe in tribu Levi ita natum, ut de stirpe David consanguinitatem [Col. 0234F] aliquam duceret..... Hoc ergo potius, vel tale aliquid crederem, si illius apocryphæ scripturæ, ubi Joachim pater Mariæ legitur, auctoritate detinerer. Vides ergo, ante ætatem Augustini apocryphas hæreticorum historias exstitisse, quas sanctus doctor merito rejiciendas censuit. Idem abunde confirmatur ex decreto Gelasii I Papæ, quod apud Labbeum tomo 4 conciliorum col. 1264 refertur, ubi plura hujusmodi figmenta damnantur.
[9] [& una S. Hieronymo perperam adscripta,] At saltem, inquies, historiam suam ex puriori fonte hausit
antiquus auctor ille, qui sub Hieronymi nomine de nativitate sanctæ Mariæ conscripsit opusculum, cui in novissima editione Parisiensi tomo 5 operum S. Hieronymi col. 445 præfigitur prologus, in quo scriptor ille asserit, sese de hac re Hebraïcum S. Matthæi
apostoli & euangelistæ libellum Latine transtulisse. Post alia autem sic præfatur: Petitis a me, ut vobis rescribam, quid mihi de quodam libello videatur, qui de nativitate sanctæ Mariæ a nonnullis habetur. Et ideo scire vos volo, multa in eo falsa inveniri.
Quidam namque Seleucus, qui passiones apostolorum conscripsit, hunc libellum composuit. Sed sicut de virtutibus eorum, & miraculis per eos factis vera dixit, de doctrina vero eorum plura mentitus est, ita &
[Page 235]
[Col. 0235A] hic multa non vera de corde suo confinxit. Proinde, ut in Hebræo habetur, verbum ex verbo transferre curabo: siquidem sanctum euangelistam Matthæum eumdem libellum liquet composuisse, & in capite Euangelii sui Hebraïcis
litteris obsignatum composuisse: quod an verum sit, auctori præfationis & fidei scriptoris committo: ipse enim, ut hæc dubia esse pronuntio, ita liquido falsa esse non affirmo. Cum vero auctor jam spoponderit, sese verbum ex verbo translaturum,
in fine proœmii concludit, se non alia dicturum, quam quæ aut scripta sunt ibi, aut consequenter scribi potuerunt. Sunt & alia in hoc prologo, quæ non magis cohærent, quam ægri somnia, ut facile intelliget, qui hanc præfationem levi oculo percurrere
voluerit.
[10] Ceterum Fulbertus Carnotensis episcopus, qui seculo X vixit, [juxta Fulbertum Carnotensem] in sermone de ortu almæ virginis Mariæ, quem Carolus Villierius Parisiis anno 1608 inter opera ejus ex Ms. bibliothecæ Victorinæ edidit, de hoc pseudo-Hieronymo ejusque lucubratione sic fol. 142 caute judicat: Exstat vero quædam non usitata relatio, quæ clarissimi interpretis Hieronymi prænotatur nomine, referens, beatum [Col. 0235B] Matthæum post editum Euangelium ortum præfatæ Virginis, atque initiamenta puerilia Jesu Christi ita obscuris manu propria obsignasse litteris Hebraïcis, ut nullis infidelium illud vellet patere superfluis & mordacibus rictibus, quæ tunc a prælibato interprete feruntur transportata, quibusdam obnixe petentibus, ad Latinæ linguæ notitiam. Et quia hæc relatio inter sacræ Scripturæ canones non habetur inserta, ideo unanimis Ecclesiæ conventus in recitando aperte nec omnino eligit, nec in non recipiendo rejicit: cum nonnulla reperiantur dicta vel facta, quæ in præfata serie impossibilia videantur, quæ tamen volentibus & amantibus legere, non denegat fidelium industria. Nobis autem & omnibus Ecclesiæ filiis satis superque sit fides & devota credulitas, qua vere eam confitemur Virginem & in omni sua operatione. Vides, hanc historiam a Fulberto non magni æstimari, & subtimide Hieronymo adscribi.
[11] Eminentissimus Baronius in Apparatu ad Annales ecclesiasticos num. 44 de eodem auctore clarius rotundiusque profert judicium:[& eminentissimum Baronium] Nec innitimur scriptioni illi, quæ hactenus Hieronymi nomine ad Cromatium & Heliodorum scripta vulgata est: nam licet in ea [Col. 0235C] complura, veritate constantia, conscripta reperiantur, quæ a dictis auctoribus sibi vendicent auctoritatem & fidem; tamen non tantum eam Hieronymi non esse dixerimus, sed auctoris plane ut ignoti, sic prorsus imperiti, qui in ea condenda & conscribenda non novit aperta vitare mendacia, dum ait, illis temporibus, quibus ea acciderunt, fuisse Isachar summum pontificem. Deinde ex Flavio Josepho enumerata pontificum serie, ita concludit: Usque ad cladem Hierosolymorum, per Titum illatam, nullus ejus nominis reperitur institutus pontifex. Scio, quosdam apud Jacobum Polium in Historia SS. Joachim & Annæ part. 2, quæst. 12 hic effugium quærere dicendo, auctorem illum non addidisse epitheton summus, adeoque per pontificem intelligi posse sacerdotem. Sed cum in Euangeliis sola vox pontifex passim summum Judæorum pontificem designet, erudito eminentissimi Cardinalis judicio acquiescimus. Accedit, quod ille, qui Joachimum repulit, in Proteuangelio Jacobi Reuben vocetur. Imo Georgius Metropolita Nicomediensis [Col. 0235D] apud Combefisium tomo 6 Bibliothecæ concionatoriæ pag. 83 dicit, Joachimum per invidos, generis affinitate conjunctos, ab oblatione munerum fuisse prohibitum, nulla pontificis mentione facta.
[12] [ita ut vera a falsis non facile secerni possint.] Ex hactenus dictis liquet, ipsos hujus historiæ fontes antiquitus ita fuisse corruptos, ut hoc tempore vera a falsis, certa a dubiis non possimus secernere. Unde Fulbertus Carnotensis in editione proxime citata fol. 141 verso ita loquitur: Nam & hoc, quod levi & subtili ratione aut forsitan conscriptione de Matris Domini nativitate & infantia ejusdem Domini perceperunt (nempe hæretici aut infideles, de quibus hic agit) ita versuta & argumentosa fallacia deturparunt, ut nec vera deinceps a quibusdam ecclesiasticis doctoribus recitentur, quamvis minime repudiantur. Eruditus præsul vult indicare, ni fallor, multa dubiæ esse fidei, quæ quidam Patres de ortu Virginis ex his infectis monumentis retulerunt, quamvis ea omnia rejicienda non sint, cum manifestæ falsitatis convinci non possint. Quæ cum ita sint, ut etiam Majores [Col. 0235E] nostri ad diem XX Martii in Actis S. Joachimi § I notarunt, non est opus hic longos sanctorum Patrum sermones de hac re transcribere, qui passim in operibus eorum occurrunt, vel apud Combefisium in Bibliotheca concionatoria facile inveniri possunt. Atque hæc sunt, quæ ex qualibuscumque antiquitatis monumentis colligere potui. Nunc diversas recentiorum traditiones, paulatim auctas ac mutatas, curioso lectori proponemus.