Ola a todos.

Quero primeiro agradecervos esta interesantísima discusión, que foi levando da
celiticidade de Galicia a se o galego e o portugués son unha ou dúas linguas.
Sobre esta última cuestión son bastante reacio a intervir, por algo de cansazo
(aquí levamos décadas aquí con esta discusión) e sobre todo porque, en contra da
opinión xeral, estou convencido de que os lingüistas temos pouco que dicir sobre
isto. Pero como a discusión continúa, e como Craig pide unha opinión, vou tratar
de achegar algo (a ver se pode ser breve).
O primeiro problema está na concepción das linguas: “o galego e o portugués SON
a mesma lingua / linguas diferentes”. Tendemos a concibir as linguas como
obxectos externos aos falantes, discretos, acabados e estables: lingua española,
portugués, inglés... A lingua reificada. Erin Moure poñía de relevo que na vida
real a comunicación é moito máis rica e máis complexa, con moitos códigos
diferentes.
Desa multiplicidade de códigos ou “dialectos” (variedades: xeográficas,
sociais...), cales forman parte da “mesma lingua” e cales “doutra lingua”? Nunha
situación coma a do galego, dentro dun continuum lingüístico ben coñecido, non
hai un criterio lingüístico obxectivo. Que quere dicir que o galego e o
portugués teñan por exemplo un 70 ou un 80 % de formas comúns na morfoloxía
verbal? (Alf Monjour publicou hai uns anos un cómputo deste tipo) Ou na
fonoloxía? Que porcentaxe marca o límite entre linguas diferentes? Non hai unha
resposta. Por tanto, cadaquén acode aos exemplos que lle son convenientes para
reforzar a posición previamente tomada: os reintegracionistas citan sempre o
andaluz e o castelán, o valenciano e o catalán, o moldavo e o romanés e mais o
flamenco e o holandés; os non reintegracionistas citan o continuum xermánico
(holandés o baixo alemán, danés e sueco, etc.), ou o serbio e o croata. Por
tanto non hai un criterio que se poida aplicar, en contra do que Xoán suxire
(“the same criteria we apply to any other language”).
O problema sitúase daquela noutro terreo: o da construción dunha lingua “de
cultura”, dunha lingua estándar, dun “sistema literario”, dunha elite
intelectual e, en definitiva, dunha nación (e dun pobo). Creo que non se pode
ver o cultivo do galego moderno sen ter en conta o proceso global, que en
definitiva é un proceso político. Ese proceso foi dirixido á formación dunha
comunidade (nación, pobo) galego como suxeito histórico diferenciado, e a lingua
foi e é parte moi relevante dese proceso (para algúns esencial: “somos galegos
por obra e gracia do idioma”, na tan citada frase de Castelao). Certamente o
portugués tivo moita importancia nese proceso, tanto como recurso ideolóxico (o
galego é irmán / pai do portugués, por tanto non é unha lingua rural sen valor,
etc.), como en tanto que modelo para a elaboración do estándar (nun traballo
publicado hai un par de anos mostrei algo desa influencia, en todo o século XX
pero sobre todo a partir de 1970). Pero non esquezamos que os mesmos oradores
que afirmaban que “a nosa lingua é a mesma de Portugal” traballaban moi
activamente na elaboración dun galego para a comunicación culta; hai que
preguntarse por que non usan directamente o portugués. Creo que a resposta é
clara: porque o portugués non servía para os seus obxectivos de construción
dunha nación galega.
Outra cuestión é a relación entre lingua(s) e identidade. Por que os
galegofalantes se resisten a abandonar os castelanismos? Algo disto está tratado
no libro de Johannes Kabatek (1996): Die Sprecher als Linguisten (trad. galega:
Os falantes como lingüistas, Vigo, 2000). Probablemente porque é a súa lingua.
Usando o mesmo exemplo, para moitos galegos na súa lingua dise “carretera” (con
vogais átonas ben pechadas, e un /E/ tónico ben aberto), así dicían seus pais, e
así dicían e din todos os do seu medio social. Na TV din “estrada”, na escola
hai que escribir “estrada” porque senón póñenlle falta, e a “xente fina” que
fala galego (clase media urbana), cando fala galego, di “estrada”. Levado ao
terreo da identidade ou non de galego e portugués, cando Manuel Rodrigues Lapa
en 1973 considera “inoperante e até mesmo ridículo” tratar de elaborar unha
lingua de cultura a partir do galego falado e ofrece “en salva de prata” o
portugués para a comunicación culta, Álvaro Cunqueiro responde: “Cando nos
ofrece o portugués ‘en salva de prata’ ofrécenos unha lingua que non é a nosa”
(cito de memoria, lamento non ter aquí a copia do artigo).
Outra cuestión son os xuízos puristas sobre o galego falado, realizados por
lingüistas ou cultivadores do estándar. Certamente, como non podía ser doutra
maneira, o galego ten os rastros de cinco séculos (ben, en realidade habería que
cinxirse no lingüístico aos dous últimos séculos) de colonización castelá
(“carretera”). Existe un amplo consenso nunha actitude purista contra os
castelanismos (“carretera” é inaceptable en galego estándar), e favorable á
incorporación de lusismos (“orzamento” é galego estándar). Para algúns resulta
inaceptable todo ou case todo o que sexa diferente do portugués, e así o galego
tradicional (o transmitido de xeración en xeración) é unha lingua impura,
“castrapo”, ilexítima. Son xuízos ideolóxicos, non lingüísticos. Pola miña
parte, creo que se debería ter algún coidado con estas expresións, pois neste
tipo de xuízos hai moita carga de ideoloxía contra as clases baixas
galegofalantes. Só vou engadir unha cita de M. J. Shapiro (1989: “A political
approach to language purism”):
“Clearly, then, attempts to ‘purify’ a language implicitly promotes those who
can most closely identify themselves as belonging to the language base toward
which the change is aimed to a position of moral superiority. And because
purification implies getting rid of stain and thus evil, purification movements
imply at some level that the impure language elements belong to impure persons”.

O punto central é que existen dúas posicións claramente diferenciadas: 1) o
galego é concibido unha “lingua” independente; 2) o galego é visto como parte
dunha “lingua  galego-portuguesa” ou simplemente un dialecto do portugués. Ambas
responden a ideoloxías e proxectos políticos diferentes, dentro do nacionalismo
galego. A segunda opción responde tamén en parte a unha posición de resistencia
ante o estado español (purismo lingüístico entendido como descolonización).
Unha vez tomada unha posición, búscanse os argumentos para defendela:
1)      os primeiros farán fincapé na necesidade de que o pobo galego se identifique
con ese proxecto nacional, en que unha lingua máis distante da que ese pobo fala
terá como consecuencia unha maior exclusión social das capas galegofalantes;
tamén se argúe que o galeguismo histórico non botou man do portugués, senón que
construíu un estándar propio, e tamén que esa Galicia imaxinada con poder propio
debería ter tamén o poder sobre a súa propia lingua, e non parece razoable
situar ese poder en Lisboa.
2)      os segundos acoden ao argumento histórico (o galego e o portugués serían hoxe
unha mesma lingua se aquel non fose desviado do seu camiño... etc.), ás
argumentacións ideolóxicas dos galeguistas históricos (o galego e portugués son
a mesma lingua / o galego é pai do portugués); apelan ao carácter híbrido
(impuro) do galego falado (“castrapo”) así como á conveniencia cultural e
económica de usar unha lingua de tantos millóns de falantes e oficial e varios
estados (un discurso paralelo ao que se recibe desde o nacionalismo español para
convencernos de que abandonemos o galego polo español).
Hoxe en día a primeira é a posición dominante e máis amplamente compartida na
sociedade galega. Podería verse tamén xunto con isto unha guerra de elites que
se postulan como alternativa ás que dominan o panorama da cultura galega na
actualidade, e iso levaríanos a outros terreos.
Vai sen dicir que un forte sector social (os grupos dirixentes da política e da
economía entre eles) non se identifica con ningunha destas posicións, senón co
proxecto nacional español, con máis ou menos aceptación dunha cultura galega
diferenciada dentro dese estado.
Non todos os argumentos son igual de válidos, se os contrastamos coa realidade.
Non obstante, ao meu ver, a cuestión non está en cal destas posicións é a
“correcta” e cal a “equivocada”, de se os argumentos dun ou doutro son mellores
(ademais, véñense repetindo incesantemente desde hai máis de vinte anos!). A
cuestión para min está en qué queremos ser, qué Galicia imaxinamos para nós e
para os nosos fillos. E tamén en qué sociedade queremos: unha sociedade con
diferenciacións sociais marcadas ou unha sociedade máis igualitaria. De todo
isto é do que se está a discutir, en realidade.
Xoán inclúe un link a un texto de Rodrigues Fajim en defensa do
reintegracionismo. Nese mesmo lugar recóllense tamén outros textos 
(http://membres.lycos.fr/questione/academia/). A miña recomendación é que se
lean varios deles, e como sodes / somos lectores formados, poderedes ver algo do
que digo, observade a concepción que se ten da lingua, que papel se lle dá á
xente que fala o galego que aprendeu de  seus pais, que futuro se propón para
esta sociedade, etc.
Moito obrigado pola vosa paciencia con este texto, máis longo do debido.
Saúde,


X. L. Regueira

************************************************************

The GALICIAN-STUDIES discussion list is administered by the
Gonzalez-Millan Group for Galician Studies (GMGGS),
the English-language section of the Asociacion Internacional
de Estudios Galegos (AIEG). For more information
about these groups, please contact the list owners.

************************************************************